از اکتشاف تا تولید: اقتصاد استخراج، قیمتگذاری و روشهای فرآوری
خلاصهای رسمی و قابل استناد از مراحل کلیدی زنجیره ارزش سرب و روی در ایران.
مقدمه و دستهبندی معادن
اولین مرحله پس از کشف پهنه معدنی، ورود به ارزیابی طرح و توجیهپذیری اقتصادی است؛
یکی از مهمترین شاخصها، عیار خاک معدنی است.
- روباز: معمولاً بهای تمامشده برداشت پایینتر.
- زیرزمینی: بهدلیل حفاری، برداشت دشوارتر و پرهزینهتر.
- سولفیدی، اکسیدی، کربناتی، سیلیکاتی.
- کنسانتره سولفیدی (حاوی گوگرد) قابل تبدیل در هر کارخانه نیست.
در سرب و روی، همانند بسیاری فلزات، از خاک معدنی کنسانتره تولید میشود؛
اما بر خلاف فولاد، کنسانتره بهدستآمده عموماً مستقیماً به شمش تبدیل میشود و پاییندست متنوعی مانند «ورق سرد/گرم» وجود ندارد.
اکسیدی دارد، بیشتر کارخانهها بر مبنای فرآیندهای اکسیدی طراحی شدهاند. تبدیل کنسانتره سولفیدی به شمش
سرمایهبرتر است (تقریباً دو برابر اکسیدی)، لذا در عمل، کنسانتره سولفیدی عمدتاً بهصورت کنسانتره فروخته/صادر میشود.
مبنای محاسبهی قیمت کنسانتره و نقش TC
قیمت کنسانتره بهطور ساده ضریبی از قیمت شمش، عیار و ضرایب قراردادی است.
- قیمت کنسانتره ≈ قیمت شمش × عیار (%) × ضریب/تخفیف سالانه
- وجود ناخالصیها/شرایط قرارداد (penalties/premiums) عدد نهایی را تعدیل میکند.
- تخفیف دلاری از فروشنده کنسانتره به خریدار، منعکسکننده هزینههای تبدیل (انرژی، اسید، فرآیند).
- TC پایین: سیگنال جذابیت تبدیل و احتمال رشد قیمت شمش.
- TC بالا: جذابیت کمتر تبدیل و فشار کاهشی بر قیمت شمش.
- نمونه: کاهش از ۸۰ به ۲۰ دلار → نشانه انتظارات صعودی در شمش.
فرصت آربیتراژ بین قیمتهای چین و لندن
اختلاف مقطعی قیمت روی بین LME لندن و شانگهای، زمینه آربیتراژ (خرید/فروش متقابل) را فراهم میکند.
مثلاً اگر قیمت در لندن ۳۰۰۰ و در چین ۳۴۰۰ دلار باشد، خرید در لندن و فروش در شانگهای میتواند سودآور باشد و
معمولاً باعث افزایش قیمت لندن و کاهش قیمت شانگهای و در نهایت همگرایی میشود.
آربیتراژها دلایل متنوعی دارند و با کمی تاخیر زمانی، بازارها به هم نزدیک میشوند.
روش تولید روی در ایران (هیدرومتالورژی)
مسیر غالب در ایران هیدرومتالورژی است؛ همه کارخانهها لزوماً کل مراحل را ندارند.
- لیچینگ (انحلال): تولید «کیک لیچ» برای بازیافت مجدد روی از باطلهها.
- تصفیه (خالصسازی): حذف ناخالصیها.
- الکترووینینگ: تولید ورق/کاتد روی.
- ذوب و ریختهگری: تبدیل به شمش روی.
تفاوتهای فرایندی
برخی کارخانهها از اسید سولفوریک استفاده میکنند و برخی خیر؛ بعضیها توان بازیافت مجدد «کیک لیچ» را دارند و برخی ندارند.
رفتار قیمتی: همبستگی سرب و روی و موجودی انبار
این دو فلز غالباً همجهت حرکت میکنند؛ تحلیل یکی برای دیگری نیز مفید است.
رصد موجودی انبارها (LME/SHFE و…) برای درک مومنتوم بازار مفید است؛
اما بخشی از موجودیها فروشناپذیر یا قابل لغو قرارداد است و آمار، انبارهای اعلامنشده را در بر نمیگیرد.
بنابراین تفسیر باید همراه با سوابق قیمتی و تحلیل انگیزههای اعلامی باشد.
آشنایی با فلز سرب و روشهای تولید
سرب فلزی چکشخوار و قابلبرش با کاربرد عمده در باتریسازی است و از منظر شهری/نظامی اهمیت راهبردی دارد.
تقاضای امروز و فردا
- وابستگی تاریخی به صنعت باتری.
- گذار به خودروهای برقی میتواند بر تقاضا اثر بگذارد، اما این گذار در جهان ناهمزمان است.
دو مسیر تولید سرب
- روش سنتی (کوره بلند): تشویه (خروج سولفور) → ذوب با کمکذوب و کک → تصفیه نهایی (ارتقای عیار ~۹۷% به بالا).
- روشهای مستقیم/جدید: استخراج یکمرحلهای از کانه و سپس تصفیه نهایی برای ارتقای عیار.
تحلیل مواد مصرفی و برآورد نرخ خاک معدنی
وقتی مواد مصرفی ناهمگن باشند (مثل خاک با عیار متغیر)، خوانش هزینهها در صورتهای مالی دشوار میشود.
- بهطور رایج، خاک و کنسانتره ضریبی از قیمت شمش روی هستند.
- برای تبدیل به ریال، اثر نرخ ارز را باید لحاظ کرد.
- تقریب کاربردی: نرخ خاک ≈ نرخ شمش تولیدی × نسبت تاریخی هزینه خاک به شمش (برگرفته از دادههای گذشته شرکت/بازار).
- تغییر ترکیب تولید ⇒ تغییر ترکیب خاک مصرفی؛ بدون افشای منابع خاک (مثلاً سهم انگوران/واردات)، برآورد دقیق محدود است.
- برای تحلیل بیندورهای، ترکیب تولید/فروش را تا حد امکان ثابت فرض کنید و فقط اندازه را درصدی کموزیاد کنید.